1 stycznia 2019 roku weszła w życie nowelizacja ustawy z 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych (Dz.U. z 2019 r., poz. 263). Wprowadza ona szereg zmian odnośnie reprezentatywności organizacji związkowych, ich wpływu na działalność zakładu pracy, jak i możliwości zrzeszania się pracowników.
Kto może należeć do związku zawodowego?
Do końca ubiegłego roku prawo zrzeszania się w związku zawodowym przysługiwało tylko pracownikom, członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie byli pracodawcami. Katalog osób miał więc charakter ściśle określony i zamknięty.
Zgodnie z nowymi przepisami, obowiązującymi od 1 stycznia 2019 roku, prawo do zrzeszania się w organizacjach związkowych zostało przyznane osobom wykonującym pracę zarobkową, czyli pracownikom lub osobom świadczącym pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy. Zatem mogą tam przynależeć wszyscy, którzy świadczą pracę, niezależnie od podstawy zatrudnienia, ale pod warunkiem spełnienia dwóch kryteriów:
- nie zatrudniania do tego rodzaju pracy innych osób;
- posiadania takich praw i interesów związanych z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.
Tym samym katalog osób, które mogą przystępować do związków zawodowych stał się otwarty.
Jak podzielić potencjalnych członków związku zawodowego?
Zasadniczo będą to pracownicy i inne osoby zatrudnione. Dla pracownika podstawą do możliwości zrzeszania jest sama umowa o pracę. W przypadku innej osoby zatrudnionej, przynależność jest możliwa, gdy taka osoba samodzielnie wykonuje pracę na rzecz pracodawcy oraz jej prawa i interesy mogą być przedmiotem reprezentacji przez organizację związkową. Tymi innymi osobami zatrudnionymi mogą być zatem osoby pracujące na podstawie umów cywilnoprawnych, ale też i osoby samozatrudnione. Właśnie w przypadku osób samozatrudnionych powstaje pewna wątpliwość. Z zasady osoba samozatrudniona ma założoną własną działalność gospodarczą i zgodnie z prawem jest przedsiębiorcą. Natomiast związek zawodowy jest organizacją zrzeszającą pracowników i występującą z różnymi inicjatywami wobec przedsiębiorców. Należy tu jednak zauważyć, że prawo do zrzeszania przysługuje tylko takim osobom samozatrudnionym, które nie zatrudniają innych pracowników, pracują tylko u jednego przedsiębiorcy i otrzymują od niego całość lub przeważającą część dochodów. W praktyce więc są to osoby ekonomicznie zależne od danego przedsiębiorcy, co jest podstawą do zakwalifikowania ich w poczet osób mogących zrzeszać się w związkach zawodowych.
Kto jeszcze może przynależeć do związku zawodowego?
Ustawa wprowadza szczególne sytuacje, gdy związkowcem może zostać osoba nie posiadająca statusu osoby wykonującej pracę zarobkową. Do takich szczególnych okoliczności zalicza się przejście na emeryturę, rentę, jak i utratę zatrudnienia i uzyskanie statusu bezrobotnego. Dotyczy to sytuacji, gdy te osoby, podczas wykonywania pracy, były uprzednio członkami danego związku zawodowego.
Ponadto, ustawa przyznaje związkowcom uprawnienia do poszerzania katalogu osób uprawnionych do wstępowania w poczet członków. Jednak dotyczyć to może tylko osób bezrobotnych zarejestrowanych w urzędzie pracy, wolontariuszy, stażystów i innych osób świadczących osobiście pracę bez wynagrodzenia.
Dlaczego liczba członków związku zawodowego ma takie znaczenie?
Zarówno katalog osób uprawnionych do członkostwa, jak i liczba osób należących do danej organizacji są bardzo istotne. Od tego zależy bowiem statut danego związku u pracodawcy, jego reprezentatywność i możliwość wpływania na decyzje choćby odnośnie wynagrodzenia, premiowania czy wykorzystywania środków z zakładowego funduszu socjalnego. Poza tym ma to też bezpośredni wpływ na pozycję przetargową wobec innych związków zawodowych, jak i prawo do zwolnienia od pracy ze względu na funkcje związkowe. Stąd też ustawa przewiduje rozdzielenie pomiędzy przynależnością do danej organizacji, a możliwościami zaliczenia poszczególnych członków do wskaźnika liczebności.
Który z członków związku zawodowego nie może zostać uwzględniony w jego liczebności?
Ustawa jasno precyzuje, iż za członka branego pod uwagę przy kryterium liczebności nie można uznać: emerytów, rencistów, osoby bezrobotnej, wolontariuszy, stażystów oraz inne osoby świadczące pracę bez wynagrodzenia. Po drugie, w liczebności nie uwzględnimy osób niebędących pracownikami (czyli wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, samozatrudnionych, itp.), jeśli ich staż pracy nie przekracza 6 miesięcy. Po trzecie, ustawa wymusza na osobach, które przynależą do więcej niż jednego związku zawodowego, by jasno określiły, do którego należą w temacie liczebności.
Dlaczego wprowadzono wymóg 6-miesięcznego stażu dla osób nie będących pracownikami?
Z założenia do określenia liczby członków związku zawodowego wlicza się każdego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, bez względu na jego staż. Natomiast w przypadku osób niebędących pracownikami, wprowadzono wymóg 6-miesięcznego stażu. Idea wprowadzenia takiego zapisu była taka, by z dodatkowych uprawnień jako członka związku, mogły korzystać przede wszystkim osoby trwale związane z danym pracodawcą.
Więcej informacji znajdziesz na Portalu Praca